Η Προσωπικότητα και οι Εφευρέσεις του Αρχιμήδη του Συρακούσιου

Σημαντικές εισηγήσεις καταξιωμένων  επιστημόνων  παρουσιάσθηκαν κατά τη διάρκεια του τριήμερου διεθνούς συμποσίου που πραγματοποιήθηκε στις 10-12 Σεπτεμβρίου 2007 στην Πάτρα με θέμα «Αρχιμήδης ο Συρακούσιος–Αμφίδρομες πολιτισμικές επιδράσεις Δυτικής Ελλάδας, Ιονίων νήσων, Απουλίας και Σικελίας διαμέσου της Ιστορίας». Το συμπόσιο διοργανώθηκε από το Ινστιτούτο Πολιτισμού και Ποιότητας Ζωής (Ι.ΠΟ.ΠΟΙ.Ζ.) σε συνεργασία με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, στο Συνεδριακό και Πολιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Πατρών.

Οι εργασίες του συνεδρίου ξεκίνησαν με την εισήγηση  του διεθνούς κύρους  ομότιμου καθηγητή του Μετσοβίου  Πολυτεχνείου Θεοδόση Τάσιου, ο οποίος αναφέρθηκε στο   πολυδιάστατο της  διάνοιας  Αρχιμήδης, που χάραξε την μαθηματική επιστήμη και όχι μόνον,  αλλά  και στην  επίδραση που ασκεί διαχρονικά.

Θ. Τάσιος : «Οι εφευρέσεις του Αρχιμήδη  αποδείχθηκαν με επιτυχημένα πειράματα»

Με αντικείμενο της εισήγησης «Ο Άνθρωπος, ο Επιστήμων, ο Μηχανικός» ο κ. Τάσιος ξεκίνησε με μια σύντομη αναφορά στα κύρια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Αρχιμήδη ο οποίος σπούδασε, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε  στην Αλεξάνδρεια -πρωτεύουσα  του Ελληνιστικού  τότε κόσμου- και στην συνέχεια έστελνε στους δασκάλους του τα αποτελέσματα των μαθηματικών ερευνών του.

Ο καθηγητής Τάσιος επεσήμανε, πως στην συνέχεια ο Αρχιμήδης αυτονομήθηκε αφού σύντομα ξεπέρασε τους δασκάλους του και άνοιξε νέους δρόμους μεγάλης επιστημολογικής σημασίας, εισάγοντας για πρώτη φορά στην ιστορία της επιστήμης την δυνατότητα επαγωγικής παραγωγής γνώσεων αλλά και αποδείξεων γεωμετρικών θεωρημάτων  μέσω μηχανικών αναλόγων. Παράλληλα, όπως  ό ίδιος είπε, ήταν ένας μεγάλος μηχανικός, στον  οποίο  αποδίδονται ποικίλοι μηχανισμοί: όπως το υδραυλικό ρολόϊ, η ελικοειδής αντλία, οι αμυντικοί γερανοί αλλά και τα κάτοπτρα για την καύση του Ρωμαϊκού στόλου και το ατμοτηλεβόλο- παρ’ όλον ότι  για τις τελευταίες εφευρέσεις  δεν σώζονται κείμενα του ίδιου του Αρχιμήδη.

Ο  διακεκριμένος ομιλητής δεν παρέλειψε να αναφέρει  την σειρά των παλαιότερων  μεγάλων μορφών  όπως  οι: Πρόκλος  Ήρωνας, Πετράρχης Λεονάρντο ντα Βίντσι κ.α   οι οποίοι αναφέρονται με λεπτομέρειες στις εφευρέσεις του  Αρχιμήδη και προτείνουν σύγχρονες εφαρμογές. 
 Τέλος, μίλησε για τα εξαιρετικά  επιτυχημένα πειράματα  μεγάλης κλίμακας του  αειμνήστου  Δρ Ι. Σακά και σ' αυτό το σημείο   κάλεσε, τον Δρ. Ν. Οικονομίδη ο οποίος πρόβαλε  κινηματογραφικά ντοκουμέντα  από τα επιτεύγματα του ερευνητή Σακά ο οποίος  κατόρθωσε χρησιμοποιώντας  από  τις εφευρέσεις του Αρχιμήδη την μέθοδο των κατόπτρων  και του ατμοτηλεβόλου   να κάψει ένα «καράβι» και να επιτύχει βολή   με το ατμοτηλεβόλο. 
 

«Αντίδοτο» στις φυσικές καταστροφές ο Αρχιμήδης …αν είχε υπολογιστή.

Στην συνέχεια ο καθηγητής Chris  Rorres (Παν/μίο Περσυλβάνιας) πραγματοποίησε μια ενδιαφέρουσα εισήγηση με τον πρωτότυπο τίτλο: «Αν ο Αρχιμήδης διέθετε ηλεκτρονικό υπολογιστή: Για ποιο λόγο πλοία, παγόβουνα και κτίρια γέρνουν και ανατρέπονται;»

Στο πλαίσιο της εισήγησης του ο καθηγ. Rorres αναφέρθηκε στο νόμο της πλεύσης του Αρχιμήδη που εμπεριέχεται στο έργο του "Περί των επιπλεόντων σωμάτων", το οποίο έγινε θεμέλιο της σύγχρονης ναυπηγικής. Όπως εξήγησε ο καθηγητής η  εποχή που έζησε δεν επέτρεψε στην διάνοια Αρχιμήδης  με τα περιορισμένα γεωμετρικά εργαλεία  που προσέφερε να μελετήσει  παρά ορισμένους μόνο τύπους επιπλεόντων σωμάτων.

Είκοσι τρεις αιώνες αργότερα το δημιουργικό  έργο του Αρχιμήδη μεταφέρθηκε στον 21ο αιώνα με τη χρήση προηγμένων υπολογιστικών και γραφικών συστημάτων και εφαρμόστηκε σε καινούργια φαινόμενα. Τι συμβαίνει π.χ. σε ένα κτίριο, όταν το έδαφος υγροποιείται κατά την διάρκεια σεισμού; Ή όταν ένα παγόβουνο που λιώνει αργά, ξαφνικά αποσταθεροποιείται; Τέτοια βίαια φαινόμενα μελετώνται σήμερα από την Θεωρία Καταστροφών, ένα πεδίο που ο Αρχιμήδης θα είχε σίγουρα ξεκινήσει αν διέθετε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, υπεστήριξε ο καθηγητής Rorres.

Με θέμα το περίφημο παλίμψηστο του Αρχιμήδη που έχει ξεσηκώσει τελευταία θύελλα δημοσιευμάτων  μίλησε ο καθηγ  Ι. Χριστιανίδης (Παν/μίο. Αθηνών). Το παλίμψηστο είναι η  πλέον πρόσφατη ανακάλυψη του Αρχιμήδη. Πρόκειται για  ορισμένες  από τις  εργασίες του μεγάλου μαθηματικού πάνω σε περγαμηνή,  που χρονολογούνται στον 3ο αι. π.Χ. σε μορφή κώδικα. Είναι γνωστό  ότι κάποιος ανώνυμος χριστιανός γραφέας του 12ου αι. μ.Χ. αποσυναρμολόγησε τον κώδικα, ξέπλυνε τα γράμματα, δίπλωσε τις περγαμηνές και  έγραψε πάνω τους ένα λειτουργικό κείμενο. Ο κ. Χριστιανίδης αναφέρθηκε στο πως  επιτεύχθηκε η ανάγνωση  του κειμένου με την χρήση ψηφιακής επεξεργασίας, ορατού και υπεριώδους φωτός και επίσης ακτίνων Χ.

Αναφορά  στην διατύπωση των  θεμελιωδών θεωρημάτων σε σχέση με το κέντρο βάρους επίπεδων γεωμετρικών σχημέτων και στερεών αναφέρθηκε ο καθηγ.  Θ. Χόνδρος (Πανεπιστήμιο Πατρών) στην εισήγηση του με θέμα: «Ο Αρχιμήδης και οι απαρχές της Θεωρίας Σχεδιασμού.»
Ο κ. Χόνδρος επεσήμανε  ότι ο Αρχιμήδης  ήταν θαυμάσιος  αστρονόμος και θεμελιωτής της στατικής και της υδροστατικής, ενώ οι σχεδιασμοί των μηχανών του καταγοήτευσαν τους μετέπειτα συγγραφείς. Αναφερόμενος ο κ. Χόνδρος στον Αρχιμήδη -μηχανικό  είπε χαρακτηριστικά:

«Ο Αρχιμήδης συστηματοποίησε τον σχεδιασμό απλών μηχανών και τη μελέτη των λειτουργιών τους, ενώ ανέπτυξε μια αυστηρή θεωρία μοχλών  και της κινητικής του κοχλία. Οι εργασίες του περιέχουν ένα σύνολο συγκεκριμένων αρχών, στις οποίες μπορεί να θεμελιωθεί ο σχεδιασμός ως επιστήμη που χρησιμοποιεί τα μαθηματικά και την λογική.»

Μνημείο για τον Αρχιμήδη

Εντυπωσίασε τόσο για την παρουσίαση της έρευνας όσο και για την άψογα ελληνικά  του ο Paolo Daniele Scirpo (Παν/μιο Αθήνας) που μίλησε με θέμα: «Στα ίχνη του τάφου του Αρχιμήδους στις Συρακούσες». Ο κ. Scirpo έκανε μια σύντομη αναφορά  στην ιστορία της αναποτελεσματικής έως τώρα  έρευνας για την ανεύρεση του τάφου του Αρχιμήδη, ένα   θέμα που έχει  συναρπάσει πολλούς ερευνητές και  είναι στενά συνδεδεμένο με το γενικό πρόβλημα της αρχαίας τοπογραφίας των Συρακουσών. Τέλος, απηύθυνε πρόταση  να υπογράψουν αρχικά  οι σύνεδροι και στη συνέχεια να γίνει μια συστηματική προσπάθεια  ώστε να κατασκευασθεί  ένα μεγάλο μνημείο  για τον Αρχιμήδη στις Συρακούσες.

Το υδραυλικό ρολόι του Αρχιμήδη στο μουσείο επιστημών και τεχνολογίας στην Θεσσαλονίκη

Με θέμα : «Η δυνατότητα κατασκευής και λειτουργίας του υδραυλικού ρολογιού του Αρχιμήδη,» παρουσιάστηκε  η εισήγηση του Δ. Κριάρη (Θεσσαλονίκη),  στην οποία αναπτύσσεται  πως  το συγκεκριμένο ρολόϊ  που κατασκεύασε προέρχεται από  ένα μνημειώδες ρολόι ύψους τουλάχιστον τεσσάρων μέτρων, του οποίου κατασκευαστής φέρεται να είναι ο Αρχιμήδης. Η εργασία του,  βασίστηκε στις πηγές   τριών χειρογράφων  που έχουν σωθεί και περιγράφουν τον μηχανισμό του.

Το ρολόι  όπως αναφέρθηκε  δεν είναι τύπος κλεψύδρας, αλλά πλήρης μηχανισμός ρολογιού,  το οποίο αντί του σημερινού ελατηρίου για την κίνηση του, χρησιμοποιεί την ελεύθερη πτώση του νερού.

«Δεν είναι γνωστό αν υπήρξε αρχαιότερο αυτόματο μηχάνημα, συναφές με αυτό. Η λειτουργία του βασίζεται σε φυσικές αρχές όπως, υδροστατική πίεση, άνωση, βαρύτητα, ελεύθερη πτώση, και χρησιμοποιεί  μοχλούς και τροχαλίες για την πλήρη λειτουργία του. Στο μοντέλο που κατασκεύασε και έχει διαστάσεις 2100x500x500 χιλιοστά, προσπάθησε να τηρήσει τις κατασκευαστικές μεθόδους και τα υλικά που ήταν σε χρήση την εποχή του Αρχιμήδη. Η κατασκευή αυτή έγινε τον Σεπτέμβριο του 2001 και βρίσκεται στο Μουσείο Επιστημών και Τεχνολογίας στην Θεσσαλονίκη.»